Spraakmakende vrouwen

De Oranjes

De aller-deftigste Haagse dames zijn natuurlijk de Oranjes. Koningin Màxima volgt Prinses Beatrix op in de residentie. Maar de Koninklijke sporen zijn talrijk, zie de standbeelden, paleizen en straatnamen. Andere Koninklijke vrouwen zijn: Sophie, Anna Paulowna, Emma, Juliana.

Het Lange Voorhout

Aan deze prachtige kruising tussen laan en plein wonen van oudsher de rijken en de machtigen. De grond wordt in 1404 door Margaretha van Kleef geschonken aan de orde der dominicanen, die er een klooster stichten. De Kloosterkerk (1420) is het enige dat van het klooster over is. Rond 1700 woont de toen rijkste vrouw van de Republiek aan het Voorhout: Maria Duyst van Voorhout, vrijvrouwe van Renswoude. Zij laat na haar dood in 1754 twee miljoen gulden na voor de zorg aan armen en wezen. Het Paleis Noordeinde wordt in 1901 het onderkomen van koningin-moeder Emma. Na WO ll gebruikt eerst koningin Wilhelmina het als werkpaleis, daarna Juliana. Helene Kröller begint in 1913 haar eerste museum in het pand Lange Voorhout 1 (nu Kröller-Müller op de Hoge Veluwe); de Russische ballerina Anna Pavlova sterft in 1931 tijdens haar Europese afscheids-tournee in Hotel des Indes. Sylvia Toth (Zakenvrouw van het Jaar in 1985) is nu een bekende succesvolle bewoonster van het Voorhout. De avontuurlijkste dame van het Voorhout is ongetwijfeld Alexandrine Tinne (1835-1869). Deze rijke erfgename reist vanaf 1855 door het Midden-Oosten en Afrika, bevoer de Nijl en werd op 33-jarige leeftijd om het leven gebracht bij een aanval op haar karavaan.

Verbeelde heldinnen

Het Meisje met de Parel is in ca 1665 geschilderd door Johannes Vermeer en is te bewonderen in het Mauritshuis. Het meisje is de zestienjarige boerendochter die als dienstmeisje bij de familie Vermeer komt werken en later model en geliefde van de schilder wordt.
Eline Veere is de onvergetelijke en tragische romanfiguur geschapen door Louis Couperus. Eline zit gevangen in de beperkte Haagse kringen en kan geen kant uit. Ze kiest de weg tot zelfvernietiging. Een beeld van Eline Veere staat op de Groot Hertoginnelaan (buiten de route.

Markante vrouwen van verleden tot heden

Sara de Bronovo (1817-1887) maakt al vroeg kennis met het diaconessenwezen en het werk van het Rode Kruis. Na een oriëntatiereis langs ziekenhuizen in Duitsland en Zwitserland richt ze bij terugkeer een opleidingsinstituut voor thuisverpleging op, wat later uitgroeit tot Diaconessehuis Bronovo. Sara was daar tot haar dood op 70-jarige leeftijd directrice. In 1972 fuseerde het diaconessenhuis met een ander ziekenhuis. ‘Het Bronovo’ is nog steeds een begrip in Den Haag.

Betsy van der Hoop (1807-1879). medeoprichtster van Bronovo en gehuwd met Willem Groen van Pinkster, heeft naast haar betrokkenheid bij gezondheidszorg, ook nog andere sociale bezigheden. Zij richt naast de R.K.kerk in de Parkstraat het hofje ‘de Rusthof’ op, voor oudere, onbemiddelde vrouwen, met daarbij een ‘naaischool voor volksmeisjes’. Het graf van Betsy (en Willem) is te vinden op begraafplaats Ter Navolging in Scheveningen (zie route).
Hier hebben ook het beroemde duo Aagje Wolff en Betje Deken een laatste rustplaats gevonden.

Emmy Belinfante (1875-1944). Opgeleid als onderwijzeres, volgt Emmy Belinfante toch de lokroep van de journalistiek, waar ook haar grootvaders, ooms en broers in werkzaam waren. Zij schrijft voor diverse kranten en weekbladen en is in en buiten de journalistiek pleitbezorger voor vrouwenrechten. Ze publiceert o.a. de brochure De vrouw als journaliste, waarin ze stelt dat de vrouwelijke inbreng in de journalistiek de kwaliteit zou verhogen. Ze pleit ook voor een nauwere band tussen pers en vrouwenbeweging. Tot in de eerste oorlogsjaren is Belinfante nog actief in de Internationale Vrouwenraad en de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen. Maar in 1944 worden Emmy en haar twee zussen gedeporteerd en vergast.

Aletta Henriëtte Jacobs (1854-1929).  Aletta Jacobs is de eerste vrouw die in Nederland toestemming krijgt om aan de (Groningse) universiteit te studeren. Ze wordt arts en behaalt in 1879 haar doctorstitel. Haar verzoek om de dissertatie te mogen opdragen aan koningin Emma, weigert de vorstin. Ook medestudenten en familieleden keuren haar wetenschappelijke ambitie af. Maar Aletta zet door en wordt arts in Amsterdam. Geconfronteerd met armoede, slechte hygiënische toestanden, en de gevolgen van de vele zwangerschappen van de vrouwen, wordt Aletta activist en strijd o.a. voor geboortebeperking. Het meest bekend wordt ze door haar onvermoeide strijd voor het vrouwenkiesrecht, nationaal, maar ook internationaal. De laatste tien jaar van haar leven woont Aletta Jacobs in het Haagse Statenkwartier.

Margaretha Meyboom (ook wel Meijboom) 1856-1927. Margaretha Meyboom is een onbekende duizendpoot. Ze was sociaal werkster, activist, vertaalster van Scandinavische literatuur en oprichtster van enkele coöperatieve organisaties. Tijdens haar studie als vertaalster in Kopenhagen maakt ze kennis met sociale vernieuwingen, waar ze terug in Nederland lezingen over geeft. In 1894 wordt ze bestuurslid van het Haags Damesleesmuseum. Tevens is Meyboom betrokken bij de organisatie van de Nationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid (Den Haag, 1898). N.a.v. deze tentoonstelling richt zij met gelijkgezinden de o.m. Coöperatieve Vereniging ‘De Wekker’ op, met een textielbedrijfje waar alle arbeidsters een aandeel in de winst en een pensioen krijgen. In 1904 de Coöperatieve Huishoudvereeniging Westerbro met een bakkerij, tuinderij, keuken, imkerij, naaiatelier en rusthuis voor zieken. Zij woonde daar zelf ook twintig jaar, samen met haar levensgezellin Clara Bokkes.

Esther Welmoet Wijnaendts Francken- Dyserinck1 (1867-1956). Een fanatiek feministe, liberaal en oprichtster en/of bestuurslid van veel verenigingen in de vrouwenbeweging, zoals de Soroptimisten (de vrouwelijke pendant van de rotary), actief in de scoutinggeschiedenis voor meisjes (wereldwijd), de Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding, de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, de Nederlandsche Bond voor Vrouwenkiesrecht en de Vrijzinnig-Democratische Bond. Ze komt na haar echtscheiding naar Den Haag. Als journaliste werkt ze onder de naam Welmoet Dyserinck voor buitenlandse (vrouwen)bladen en het Algemeen Handelsblad. Ook voert ze strijd voor de rechten van ongehuwde moeders en prostituees. Ze geeft vele landelijk spreekbeurten over het vrouwenkiesrecht en is bestuurslid van de vereniging voor onderzoek en voorlichting voor het huwelijk. Kuisheid voor mannen, vrijheid voor vrouwen.

De wijk herbergt ook later markante vrouwen: actrice Ellen Vogel, Tweede Kamerlid Christine Wilhelmine Isabelle (‘Bob’) Wttewaall van Stoetwegen (bijgenaamd ‘de freule’), actrice Caro van Eyck, voormalig directrice van het Haags Gemeentemuseum,  Victorine Hefting, en schrijfster Margaretha Ferguson. Een huidige inwoonster is Saskia Wieringa, bijzonder hoogleraar op het terrein van lesbische relaties in de Derde Wereld en directeur van het kenniscentrum en archief vrouwengeschiedenis Aletta.

Mien van Bree (1915 – 1983).  De Loosduinse Mien van Bree weet al jong dat ze anders is dan haar leeftijdsgenootjes. Sportvrouw en lesbisch. Ze heeft grote dromen. Een daarvan verwezenlijkt ze op haar negentiende, als ze in 1934 in Brussel derde wordt op het wereldkampioenschap voor dameswielrenners. Omdat Nederland niet kan wennen aan de vrouw in de sport verhuist Mien naar België, waar zij wel de eer krijgt die haar toekomt. Daar runt ze met haar grote liefde een café. Deze  vergeten heldin wordt beschreven in een boek van Mariska Tjoelker. 

Andreas Burnier (1931-2002). Den Haag is de geboortestad van de lesbische schrijfster Andreas Burnier met baanbrekende literatuur.

Mariska Veres (1947 – 2006). Ook Mariska Veres, de jong gestorven zangeres van de popgroep Shocking Blue, was een Haagse.  Zij zong bij Shocking Blue in de tijd dat de band de ene hit na de andere scoorde. Grootste klapper was Venus, die op de eerste plaats belandde in de USA. 

Den Haag: Indische stad. Veel Indische Nederlanders en oud-kolonisten vestigden zich na terugkeer uit Nederlands-Indië in Den Haag. Landelijk bekend zijn o.a. Wieteke van Dort, dichter, kleinkunstenaar, schilder; de schrijfsters Helga Ruebsamen en Yvonne Keuls (die in Trassi Tantes de subcultuur van Haagse Indische dames beschrijft).

En dan ook nog…

Appeltheater

Het Appeltheater was de huiskamer van de onvergetelijke actrice Sacha Bulthuis (1948-2009). Bekende uitspraak van haar: “Toen het me een keertje te makkelijk afging, heb ik een steentje in mijn schoen gedaan. Dan heb je iets om tegenop te acteren”.

Damesleesmuseum (Nassauplein 15, zie ook route).

Den Haag is de enige stad met een nog steeds bestaand ‘leesgenootschap’ (lees: bibliotheek) voor vrouwen, opgericht in 1983 door een twaalftal bemiddelde Haagse dames. Geen feministisch bolwerk en over de aanschaf van boeken werd heftig gediscussieerd. Orlando van Virgina Woolf en The Well of Loneliness van Radclyffe Hall werden pas besteld toen er veel vraag naar was.